.
.
.
.
ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΣΤΗ ΜΑΧΑΙΡΑ
ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-χ.ν.κουβελης
[απο μαρτυριες]
.
Εθιμα των Χριστουγεννων,του Ξτου.
Την παραμονη των Χριστουγεννων τα παιδια σηκωνονταν
χαραματα πριν να φεξει και γυριζαν στα σπιτια να πουν
τα καλαντα.
Καλην ημερα αρχοντες
σαν ειν'ο ορισμος σας
Χριστου τη θεια γεννηση
να πω στ'αρχοντικο σας
Χριστος γενναται σημερον
εν Βηθλεεμ τη πολη
οι ουρανοι αγγαλονται
χαιρει η φυσις ολη
εν τω σπηλαιω τικτεται
εν φατνη των αλογων
ο ποιητης των ουρανων
κι ο βασιλευς των ολων
Σ'αυτο το σπιτι το ψηλο
πετρα να μην ραγισει
κι ο νοικοκυρης του σπιτιου
χιλια χρονια να ζησει
.
Χριστουγεννα πρωτουγεννα
πρωτη γιορτη του χρονου
για βγητε δετε μαθετε
πως ο Χριστος γεννιεται
γεννιεται κι αναθρεφεται
με μελι και με γαλα
το γαλα τρωνε οι αρχοντες
το μελι οι αφενταδες
κι ανοιξτε τα κουτακια σας
τα κατακλειδωμενα
αν ειστε απ'τους πλουσιους
λεφτα μην τα λυπαστε
αν ειστε απ'τους δευτερους
ταλιρα και δραχμιτσες
κι αν ειστε απ'τους πιο φτωχους
ενα ζευγαρι κοτες
[τα καλαντα αυτα παραδωθηκαν απο τον μπαρμπα
Χρηστο Παπατρεχα Καμπανα απο την Μαχαιρα στις
αρχες του '50 στον Τακη Ζαρκαδουλα Καρναβα τοτε
10-12 χρονων]
.
και οι νοικοκυρες τα φιλευαν αμυγδαλα,καρυδια,αυγα.
Την παραμονη των Χριστουγεννων οι γυναικες εκαναν
το χριστοψωμο,ψωμι σε σχημα σταυρου και βαζανε
αμυγδαλα και καρυδια πανω και το πηγαιναν το πρωι
των Χριστουγεννων στην εκκλησια.
Εκαναν και τις κουλουρες με διαφορα κεντιδια απο πα-
νω που φιλευανε τα παιδακια,ανιψιδια,βαφτηστηρια.
Οταν ξημερωνε τα Χριστουγεννα οι γυναικες στο σπιτι
παντρευανε τη φωτια,βαζανε ενα δεντρο κι ενα πουρνα-
ρι κι αναβανε τη φωτια για να'χουνε υγεια οι νοικοκυ-
ραιοι.
Οι αντρες του σπιτιου εσφαζαν τα γουρουνια,τα χοιροσφα-
γεια,τα θρεφτα,.Τα παιδια οταν σφαζανε το γουρουνι επαιρ-
ναν τη φουσκα,τη κυστη,απ'το γουρουνι ,την φουσκωναν
και την ειχαν για μπαλα και παιζανε ποδοσφαιρο.
Απο το γουρουνι δεν πηγαινε τιποτα χαμενο.Απο το δερμα
του φτιαχνανε παπουτσια,τις γουρνοθηλιες.Απο το κεφαλι.
τα ποδια ,τ'αυτια και την ουρα του φτιαχνανε πατσα.Τα βα-
ζανε σ'ενα ταψι ,παγωνανε απ'το λιπος και τα κοβανε κομ-
ματια και τα ζεστεναν οποτε θελανε και τα τρωγανε.
Με τα ψιλα αντερα και με τον κυμα,το κρεας που βακιζανε με
το χαντζαρι,κανανε λουκανικα,γεμιζανε τα εντερα με τον κυ-
μα.
Με το χοντρο αντερο και τα εντοσθια,συκωτι,σπληνα,πνεμονι
κανανε το σπληναντερο.
Φτιαχνανε και τις τσιγαριδες.Κομματακια κρεας που ειχανε λι-
πος τα βραζανε στο καζανι ,ετσι γινονταν οι τσιγαριδες.Το λι-
πος,το ξυγκι, που εβγαζαν το κρατουσαν σε δοχεια και το χρη-
σιμοποιουσαν για λαδι που δεν ειχαν,η' το ειχαν λιγοστο,και
κανανε πιτες ,και για τηγανισμα.το ειχανε
Το λιπος το ξυγκι το ελιωναν κι εφτιαχναν το ξυγκοκερι,και
το αναβανε να βλεπουν τη νυχτα.
Κι ελεγαν ο ενας στον αλλον :ποσα ντενεκεδια ξυγκι εβγαλες;
Εγω τοσα.Εσυ ποσα;.
Και ελεγαν την ευχη:Και του Χρονου παχυτερο.
Φτιαχνανε και παστο κρεας,βραζανε το κρεας και το βαζανε
σε πηλινα δοχεια με στο ξυγκι να χωθει κι ετσι χωμενο το
διατηρουσαν για πολυ καιρο,οποτε θελανε να το φανε το
βγαζανε το ζεστεναν και το τρωγανε.
Τ'αντερα τα βραζανε και τα κρεμαγαν στα μαδερια κι οποτε
θελανε τα ξεκρεμαγαν τα ψηνανε και τα τρωγανε.
Ενα κομματι λιπος απ'το γουρουνι το κρεμαγαν στο κατωι
την παντζα και το χρησιμοποιουσαν οι ντζοπαναραιοι κι
αλοιφανε μ'αυτο το ζωο οταν ειχε σπυρια.
Οι ντζοπαναραιοι φτιαχνανε και κατσκοκλουρα.
Στο σφαγειο καρφωναν ενα πιρουνι για ν'αποφυγουν τις δυ-
σαρεστες ενοχλησεις των καλικαντζαρων.
Φτιαχνανε και την κοψιδοπιτα με τραχανα και κομματια κρεας
χοιρινο.
Ανημερα του Ξτου τα Χριστουγεννα πηγαιναν στην εκκλησια
κι οταν γυριζαν σπιτι τους περιμενε το σπληναντερο που κα-
ποιος που'χε μεινει στο σπιτι το ειχε ετοιμασει και το ειχε
ψησει.Επιναν και λιγο κρασι γιατι το κρασι ειναι το αιμα του
Χριστου.
Το μεσημερι ειχαν το συνειθιο να τρωνε κοτα σουπα και
σουφλιμα,κομματια χοιρινο κρεας στη σουφλα που το εψη-
ναν.
Φτιαχνανε κι αλλα φαγητα απο το χοιροσφαγειο:
-χοιρινο με τραχανα
-τη μπουκουβαλα,που την εκαναν ετσι:τηγανιζαν στο χοιρινο
λιπος στο ξυγκι τριμενο ψωμι
-τη μπαζινα,που την εφτιαχναν με το λιπος το ξυγκι και με
καλαμποκισιο αλευρι και κρεμυδια.
Αν μια οικογενεια ειχε πενθος δεν εσφαζε το χοιροσφαγειο
την παραμονη των Χριστουγεννων ,το εσφαζε αφου περνουσαν
οι γιορτες.
οταν τελειωνε η εκκλησια του Ξτου τα Χριστουγεννα μοιραζαν
στην εκκλησια ψωμι και τυρι κομματακια και τρεχανε ολοι
να παρουν ψωμοτυρι.
.
την Πρωτοχρονια.
Την παραμονη της Πρωτοχρονιας,τ'αη Βασιλιου,το πρωι το χα-
ραμα πριν φεξει τα παιδια γυριζαν στα σπιτια και λεγανε τα
καλαντα,τον αη Βασιλη:
Αρχημηνια και αρχηχρονια
κι αρχη καλος μας χρονος
αρχη που βγηκε ο Χριστος
αγιος και πνευματικος
στη γη να περπατησει
και να μας καλοκαρδισει
Αγιος Βασιλης ερχεται
και δεν μας καταδεχεται
να'πο τη Καισαρεια
συ 'σαι αρχοντισα κυρια
βασταει εικονα και χαρτι
χαρτι και καλαμαρι
δεστεμε το παλληκαρι
το καλαμαρι εγραφε
τη μοιρα μας την ελεγε
και το χαρτι ομιλει
.
Αγιος Βασιλης ερχεται Γεναρης ξημερωνει
Βασιλη μ' πουθεν ερχεσαι και πουθεν κατεβαινεις;
Απο τη μανα μ' ερχομαι και στο σχολειο μου παω.
Κατσε να φας κατσε να πιεις κατσε να τραγουδισεις.
Εγω γραμματα μαθαινα τραγουδια δεν ηξερω.
Και σαν ηξερεις γραμματα πες μας την αλφαβητα.
Και στο ραβδι τ'ακουμπησε να πει την αλφαβητα.
Ξερο χλωρο ηταν το ραβδι χλωρους βλαστους επετα
Κι απανω στα βλασταρια του περδικια κελαηδουσαν
Δεν ηταν μονο περδικες ηταν και περιστερια
Τα περιστερια πεταξαν και πανε στις βρυσουλες
Παιρνουν νερο στα νυχια τους και χιονια στα φτερα τους
Να λουσουν τον αφεντη τους μαζι με την κυρα τους.
.
Ας τον καλωσορισουμε τουτον τον νοικοκυρη
πο'χει τα σπιτια τ'αψηλα τσ'αυλες μαρμαρωμενες
εκει παιζ' κι ενας αητος αητος και φτερουγατος
στο εμπα του στο εβγα του τσακιζει το φτερο του
κι οξω ντελαλη εβγαλε κι οξω ντελαλη βγαζει
ποιος εχει ασημι λαγαρο και μαλαμα σκαμπανι
και χρυσικο απ'τη Βενετια να χυσω το φτερο μου
βασιλοπουλα τ'ακουσε απο το παραθυρι
εγω'χω ασημι λαγαρο και μαλαμα σκαμπανι
και χρυσικο απ'τη Βενετια να χυσεις το φτερο σου
Ηρθαν τα παλλικαρια μας για να μας τραγουδησουν
βαλτους να φαν' βαλτους να πιουν
να πουν τον αη Βασιλη
Αγιος Βασιλης ερχεται να'πο τη Καισαρεια
βασταει εικονα και χαρτι χαρτι και καλαμαρι
το καλαμαρι εγραφε και το χαρτι μιλουσε
Βασιλη μ'ξερεις γραμματα πεζ'μας την αλφαβητα
και στο ραβδι του ακουμπισε να πει την αλφαβητα
ξερο χλωρο ηταν το ραβδι χλωρους βλαστους επετα
κι απανω στα βλασταρια του περδικια κελαηδουσαν
δεν ηταν μονο περδικες ηταν και περιστερια
τα περιστερια πεταξαν και πανε στις βρυσουλες
παιρνουν νερο στα νυχια τους και χιονια στα φτερα τους
να λουσουν τον αφεντη τους μαζι με την κυρα τους.
[τα καλαντα αυτα παραδωθηκαν απο τον μπαρμπα
Χρηστο Παπατρεχα Καμπανα απο την Μαχαιρα στις
αρχες του '50 στον Τακη Ζαρκαδουλα Καρναβα τοτε
10-12 χρονων]
Την παραμονη της Πρωτοχρονιας ριχνουν κουτσουνες στη
σκεπη του σπιτιου για να ζησει και να βασιλεψει το σπιτι,
να προκοψει,να θησαυρισει,να πλουτισει.
Οι γυναικες φτιαχνουν γλυκα ,να γλυκανουν τον καινουργιο
χρονο.
Το πρωι της Πρωτοχρονιας μολις σηκωθουν απ'τον υπνο
τρωνε γλυκο.
Βγαινουν εξω να δουν ενα βουνο ,να'ναι γεροι σαν τα βου-
να.
Και προσεχουν ποιον θα πρωτοδουν το πρωι.Αν πρωτοδουν
υγιη ανθρωπο θα'ναι γεροι και δυνατοι για ολο το χρονο.
Αν πρωτοδουν αρρωστο θ'αρρωστησουν πολλες φορες το
χρονο.
Τη μερα της Πρωτοχρονιας τα παιδια προσεχουν να'ναι ησυ-
χα ,να μην φανε ξυλο εκεινη τη μερα,γιατι θα τρωνε ξυλο
ολο το χρονο.
Οι κυνηγοι πηγαινουν για κυνηγι εκεινη τη μερα για να μα-
τωσουν το οπλο να βασιλεψει.
Οι ντζοπαναραιοι οταν ηθελαν να δωσουν ενα αρνι η'ενα
κατσικι σε καποιο μελος της οικογενειας το σημαδευαν και
το εταζαν τη Πρωτοχρονια
.
Του Σταυρου παραμονη των Φωτων τα παιδια το πρωι το
χαραμα πριν φεξει γυριζαν στα σπιτια και λεγανε τα καλαντα,
τα φωτα:
Σημερα τα φωτα κι ο φωτισμος
και χαρα μεγαλη τ'αφεντη μας
Κατω στον Ιορδανη τον ποταμο
ειν' η Παναγια η δεσποινα
σπαργανα βασταει κερια κρατει
και τον αη Γιαννη παρακαλει
Αγιε μου Γιαννη και Βαπτιστη
δυνασαι βαφτισεις θεου παιδι;
Δυναμαι και θελω και προσκυνω
αυριο θ'ανεβω στους ουρανους
να καταπατησω τα ειδωλα
κι υστερα θα κατεβω εδω στη γη
για να βαφτισω θεου παιδι
.
Εκεινη τη μερα πιστευαν πως εφευγαν οι Καλικαντζαροι
πανω απ'τη γη. Οι γυναικες εριχναν σταχτη στις τεσσερις γωνιες
του σπιτιου.
Ελεγαν παγανα τους Καλικαντζαρους.Εβαζαν λιβανι θυμιαμα
για να φυγουν τα παγανα.
Οι γυναικες ζημωναν ψωμι σε σχημα σταυρου κι εφτιαχναν
κι ενα μικρο κουλουρακι σταυρουδακι και τα εβαζαν μεσα στ'
αμπαρι με το αλευρι για να μην σκουλικιασει τ'αλευρι.
Εκεινη τη μερα λουζονταν κι εκαναν μπανιο για να φυγουν
τα παγανα απο πανω τους.
Εκεινη τη μερα περναει κι ο παπας απο τα σπιτια για να κανει
αγιασμο λεγοντας τον Ιορδανη.Οι γυναικες συμαζευαν το
σπιτι και περιμεναν τον παπα ανησυχες ποτε θα παει.Εβγαι-
ναν και στη γειτονισα και τη ρωτουσαν:μην ειδες σε ποια γει-
τονια ειναι ο παπας;
Ετσι κι η θεια Μηλινα η Λιαμου ρωτουσε και ξαναρωτουσε τη
θεια Μιλτενα Βοτση γειτονισα της,αν ειδε που'ναι ο παπας.
Η θεια Μιλτενα,γνωστη με τ'αστεια και τα πειραγματα της,φο-
ρεσε ενα μακρυ φουστανι της συνυφαδας της της θεια Ξαρχε-
νας που ηταν ψηλοτερη,εβαλε και μια κατσαρολα στο κεφαλι
μ'ενα μαντηλι,πηρε στο χερι κι ενα κατσαρολι δηθεν μ'αγιασμο
και πηγε σαν παπας στη θεια Μιλιενα να ραντισει.Η θεια Μιλιενα
δεν εβλεπε και καλα την περασε για τον παπα κι αρχισε η θεια
Μιλτενα να ραντιζει με τη δαφνη τα δωματια ψελνοντας -Κατω
στον Ιορδανη τον ποταμο- και μετα αλλα δικα της ,συνηθως αθυ-
ροστομα,και διαφορα πειραγματα στη θεια Μιλιενα.Οταν τελει-
ωσε τον αγιασμο η θεια Μιλιενα εσκυψε και της ασπαστηκε το
χερι της ερριξε κι ενα νομισμα μεσα στο κατσαρολι κι ο παπας
η θεια Μιλτενα εφυγε.Μετα απο λιγο ηρθε κι ο κανονικος παπας
να ραντισει,εκανε κι αυτος τα ιδια με τον προηγουμενο παπα κι
οταν τελειωσε του λεει η θεια Μιλιενα:Α εσυ παπουλη μ' δεν
τα'πες καλα,εκειος ο παπας που περασε γληγοροτερα τα'πε
καλυτερα.
Τα'χασε ο παπας και σταυροκοπηθηκε.
.
Ανημερα των Φωτων πηγαινανε στην εκκλησια για να παρουν τον
αγιασμο.Με τον αγιασμο ραντιζαν τις καλλιεργειες τους στα σπαρ-
μενα τα χωραφια,το σταρι,ραντιζαν και τα δεντρα,ολα τα καρπο-
φορα,τις ελιες,τ'αμπελι,ραντιζαν και τα ζωα, ολα τα ζωντανα,τα
προβατα,τα κατσικια,τα μαντρια,τα αλογα ,τα γαιδουρια,τις κο-
τες και τα κοτετσια,ολα τα ραντιζαν με τον αγιασμο να'ναι γερα
και πλουσια,καθαρισμενα
.
.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
-Αη Αντριας και μηνας κι τσ'εξ' Γερανικολας
-Αη Βαρβαρα γεννησε Αη Σαββα κι Αη Νικολα
-Αη Βαρβαρα μιλησε κι Αη Σαββας αποκριθει
μαζεψτε ξυλα κι αχυρα και τραβατε και στο μυλο
γιατι ο Αη Νικολας ερχεται στα χιονια φορτωμενος.
-ο φτωχος ο Φιλιππας στο χωραφι αποκρεψε
-της Αγια Μαρινας συκο και τ'Αη Λιος σταφυλι
και του Παντελεημωνα μαντηλι και κοφινι
-Αη Βασιλης ερχεται Γεναρης ξημερωνει
-κουτσοι στραβοι στον Αη Παντελεημωνα
-Απ'την Αη Κατερινη και κατω
-Ηρθε ο Λαζαρος ηρθανε τα Βαγια
ηρθε και μια γιορτη που τρων τα ψαρια
-τι καθε μερα τ'Αη Γιωργιου θα ειναι
-η Παπαντη μαζωνει τις γιορτες
με τ'αντι
[εργαλειο του αργαλιου]
-Αη Γληγορης εγληγορεψε την Ανοιξη να φερει
-τ'Αη Γιωργιου να φεξει
.
.
.
.
.
.
ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΣΤΗ ΜΑΧΑΙΡΑ
ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-χ.ν.κουβελης
[απο μαρτυριες]
.
Εθιμα των Χριστουγεννων,του Ξτου.
Την παραμονη των Χριστουγεννων τα παιδια σηκωνονταν
χαραματα πριν να φεξει και γυριζαν στα σπιτια να πουν
τα καλαντα.
Καλην ημερα αρχοντες
σαν ειν'ο ορισμος σας
Χριστου τη θεια γεννηση
να πω στ'αρχοντικο σας
Χριστος γενναται σημερον
εν Βηθλεεμ τη πολη
οι ουρανοι αγγαλονται
χαιρει η φυσις ολη
εν τω σπηλαιω τικτεται
εν φατνη των αλογων
ο ποιητης των ουρανων
κι ο βασιλευς των ολων
Σ'αυτο το σπιτι το ψηλο
πετρα να μην ραγισει
κι ο νοικοκυρης του σπιτιου
χιλια χρονια να ζησει
.
Χριστουγεννα πρωτουγεννα
πρωτη γιορτη του χρονου
για βγητε δετε μαθετε
πως ο Χριστος γεννιεται
γεννιεται κι αναθρεφεται
με μελι και με γαλα
το γαλα τρωνε οι αρχοντες
το μελι οι αφενταδες
κι ανοιξτε τα κουτακια σας
τα κατακλειδωμενα
αν ειστε απ'τους πλουσιους
λεφτα μην τα λυπαστε
αν ειστε απ'τους δευτερους
ταλιρα και δραχμιτσες
κι αν ειστε απ'τους πιο φτωχους
ενα ζευγαρι κοτες
[τα καλαντα αυτα παραδωθηκαν απο τον μπαρμπα
Χρηστο Παπατρεχα Καμπανα απο την Μαχαιρα στις
αρχες του '50 στον Τακη Ζαρκαδουλα Καρναβα τοτε
10-12 χρονων]
.
και οι νοικοκυρες τα φιλευαν αμυγδαλα,καρυδια,αυγα.
Την παραμονη των Χριστουγεννων οι γυναικες εκαναν
το χριστοψωμο,ψωμι σε σχημα σταυρου και βαζανε
αμυγδαλα και καρυδια πανω και το πηγαιναν το πρωι
των Χριστουγεννων στην εκκλησια.
Εκαναν και τις κουλουρες με διαφορα κεντιδια απο πα-
νω που φιλευανε τα παιδακια,ανιψιδια,βαφτηστηρια.
Οταν ξημερωνε τα Χριστουγεννα οι γυναικες στο σπιτι
παντρευανε τη φωτια,βαζανε ενα δεντρο κι ενα πουρνα-
ρι κι αναβανε τη φωτια για να'χουνε υγεια οι νοικοκυ-
ραιοι.
Οι αντρες του σπιτιου εσφαζαν τα γουρουνια,τα χοιροσφα-
γεια,τα θρεφτα,.Τα παιδια οταν σφαζανε το γουρουνι επαιρ-
ναν τη φουσκα,τη κυστη,απ'το γουρουνι ,την φουσκωναν
και την ειχαν για μπαλα και παιζανε ποδοσφαιρο.
Απο το γουρουνι δεν πηγαινε τιποτα χαμενο.Απο το δερμα
του φτιαχνανε παπουτσια,τις γουρνοθηλιες.Απο το κεφαλι.
τα ποδια ,τ'αυτια και την ουρα του φτιαχνανε πατσα.Τα βα-
ζανε σ'ενα ταψι ,παγωνανε απ'το λιπος και τα κοβανε κομ-
ματια και τα ζεστεναν οποτε θελανε και τα τρωγανε.
Με τα ψιλα αντερα και με τον κυμα,το κρεας που βακιζανε με
το χαντζαρι,κανανε λουκανικα,γεμιζανε τα εντερα με τον κυ-
μα.
Με το χοντρο αντερο και τα εντοσθια,συκωτι,σπληνα,πνεμονι
κανανε το σπληναντερο.
Φτιαχνανε και τις τσιγαριδες.Κομματακια κρεας που ειχανε λι-
πος τα βραζανε στο καζανι ,ετσι γινονταν οι τσιγαριδες.Το λι-
πος,το ξυγκι, που εβγαζαν το κρατουσαν σε δοχεια και το χρη-
σιμοποιουσαν για λαδι που δεν ειχαν,η' το ειχαν λιγοστο,και
κανανε πιτες ,και για τηγανισμα.το ειχανε
Το λιπος το ξυγκι το ελιωναν κι εφτιαχναν το ξυγκοκερι,και
το αναβανε να βλεπουν τη νυχτα.
Κι ελεγαν ο ενας στον αλλον :ποσα ντενεκεδια ξυγκι εβγαλες;
Εγω τοσα.Εσυ ποσα;.
Και ελεγαν την ευχη:Και του Χρονου παχυτερο.
Φτιαχνανε και παστο κρεας,βραζανε το κρεας και το βαζανε
σε πηλινα δοχεια με στο ξυγκι να χωθει κι ετσι χωμενο το
διατηρουσαν για πολυ καιρο,οποτε θελανε να το φανε το
βγαζανε το ζεστεναν και το τρωγανε.
Τ'αντερα τα βραζανε και τα κρεμαγαν στα μαδερια κι οποτε
θελανε τα ξεκρεμαγαν τα ψηνανε και τα τρωγανε.
Ενα κομματι λιπος απ'το γουρουνι το κρεμαγαν στο κατωι
την παντζα και το χρησιμοποιουσαν οι ντζοπαναραιοι κι
αλοιφανε μ'αυτο το ζωο οταν ειχε σπυρια.
Οι ντζοπαναραιοι φτιαχνανε και κατσκοκλουρα.
Στο σφαγειο καρφωναν ενα πιρουνι για ν'αποφυγουν τις δυ-
σαρεστες ενοχλησεις των καλικαντζαρων.
Φτιαχνανε και την κοψιδοπιτα με τραχανα και κομματια κρεας
χοιρινο.
Ανημερα του Ξτου τα Χριστουγεννα πηγαιναν στην εκκλησια
κι οταν γυριζαν σπιτι τους περιμενε το σπληναντερο που κα-
ποιος που'χε μεινει στο σπιτι το ειχε ετοιμασει και το ειχε
ψησει.Επιναν και λιγο κρασι γιατι το κρασι ειναι το αιμα του
Χριστου.
Το μεσημερι ειχαν το συνειθιο να τρωνε κοτα σουπα και
σουφλιμα,κομματια χοιρινο κρεας στη σουφλα που το εψη-
ναν.
Φτιαχνανε κι αλλα φαγητα απο το χοιροσφαγειο:
-χοιρινο με τραχανα
-τη μπουκουβαλα,που την εκαναν ετσι:τηγανιζαν στο χοιρινο
λιπος στο ξυγκι τριμενο ψωμι
-τη μπαζινα,που την εφτιαχναν με το λιπος το ξυγκι και με
καλαμποκισιο αλευρι και κρεμυδια.
Αν μια οικογενεια ειχε πενθος δεν εσφαζε το χοιροσφαγειο
την παραμονη των Χριστουγεννων ,το εσφαζε αφου περνουσαν
οι γιορτες.
οταν τελειωνε η εκκλησια του Ξτου τα Χριστουγεννα μοιραζαν
στην εκκλησια ψωμι και τυρι κομματακια και τρεχανε ολοι
να παρουν ψωμοτυρι.
.
την Πρωτοχρονια.
Την παραμονη της Πρωτοχρονιας,τ'αη Βασιλιου,το πρωι το χα-
ραμα πριν φεξει τα παιδια γυριζαν στα σπιτια και λεγανε τα
καλαντα,τον αη Βασιλη:
Αρχημηνια και αρχηχρονια
κι αρχη καλος μας χρονος
αρχη που βγηκε ο Χριστος
αγιος και πνευματικος
στη γη να περπατησει
και να μας καλοκαρδισει
Αγιος Βασιλης ερχεται
και δεν μας καταδεχεται
να'πο τη Καισαρεια
συ 'σαι αρχοντισα κυρια
βασταει εικονα και χαρτι
χαρτι και καλαμαρι
δεστεμε το παλληκαρι
το καλαμαρι εγραφε
τη μοιρα μας την ελεγε
και το χαρτι ομιλει
.
Αγιος Βασιλης ερχεται Γεναρης ξημερωνει
Βασιλη μ' πουθεν ερχεσαι και πουθεν κατεβαινεις;
Απο τη μανα μ' ερχομαι και στο σχολειο μου παω.
Κατσε να φας κατσε να πιεις κατσε να τραγουδισεις.
Εγω γραμματα μαθαινα τραγουδια δεν ηξερω.
Και σαν ηξερεις γραμματα πες μας την αλφαβητα.
Και στο ραβδι τ'ακουμπησε να πει την αλφαβητα.
Ξερο χλωρο ηταν το ραβδι χλωρους βλαστους επετα
Κι απανω στα βλασταρια του περδικια κελαηδουσαν
Δεν ηταν μονο περδικες ηταν και περιστερια
Τα περιστερια πεταξαν και πανε στις βρυσουλες
Παιρνουν νερο στα νυχια τους και χιονια στα φτερα τους
Να λουσουν τον αφεντη τους μαζι με την κυρα τους.
.
Ας τον καλωσορισουμε τουτον τον νοικοκυρη
πο'χει τα σπιτια τ'αψηλα τσ'αυλες μαρμαρωμενες
εκει παιζ' κι ενας αητος αητος και φτερουγατος
στο εμπα του στο εβγα του τσακιζει το φτερο του
κι οξω ντελαλη εβγαλε κι οξω ντελαλη βγαζει
ποιος εχει ασημι λαγαρο και μαλαμα σκαμπανι
και χρυσικο απ'τη Βενετια να χυσω το φτερο μου
βασιλοπουλα τ'ακουσε απο το παραθυρι
εγω'χω ασημι λαγαρο και μαλαμα σκαμπανι
και χρυσικο απ'τη Βενετια να χυσεις το φτερο σου
Ηρθαν τα παλλικαρια μας για να μας τραγουδησουν
βαλτους να φαν' βαλτους να πιουν
να πουν τον αη Βασιλη
Αγιος Βασιλης ερχεται να'πο τη Καισαρεια
βασταει εικονα και χαρτι χαρτι και καλαμαρι
το καλαμαρι εγραφε και το χαρτι μιλουσε
Βασιλη μ'ξερεις γραμματα πεζ'μας την αλφαβητα
και στο ραβδι του ακουμπισε να πει την αλφαβητα
ξερο χλωρο ηταν το ραβδι χλωρους βλαστους επετα
κι απανω στα βλασταρια του περδικια κελαηδουσαν
δεν ηταν μονο περδικες ηταν και περιστερια
τα περιστερια πεταξαν και πανε στις βρυσουλες
παιρνουν νερο στα νυχια τους και χιονια στα φτερα τους
να λουσουν τον αφεντη τους μαζι με την κυρα τους.
[τα καλαντα αυτα παραδωθηκαν απο τον μπαρμπα
Χρηστο Παπατρεχα Καμπανα απο την Μαχαιρα στις
αρχες του '50 στον Τακη Ζαρκαδουλα Καρναβα τοτε
10-12 χρονων]
Την παραμονη της Πρωτοχρονιας ριχνουν κουτσουνες στη
σκεπη του σπιτιου για να ζησει και να βασιλεψει το σπιτι,
να προκοψει,να θησαυρισει,να πλουτισει.
Οι γυναικες φτιαχνουν γλυκα ,να γλυκανουν τον καινουργιο
χρονο.
Το πρωι της Πρωτοχρονιας μολις σηκωθουν απ'τον υπνο
τρωνε γλυκο.
Βγαινουν εξω να δουν ενα βουνο ,να'ναι γεροι σαν τα βου-
να.
Και προσεχουν ποιον θα πρωτοδουν το πρωι.Αν πρωτοδουν
υγιη ανθρωπο θα'ναι γεροι και δυνατοι για ολο το χρονο.
Αν πρωτοδουν αρρωστο θ'αρρωστησουν πολλες φορες το
χρονο.
Τη μερα της Πρωτοχρονιας τα παιδια προσεχουν να'ναι ησυ-
χα ,να μην φανε ξυλο εκεινη τη μερα,γιατι θα τρωνε ξυλο
ολο το χρονο.
Οι κυνηγοι πηγαινουν για κυνηγι εκεινη τη μερα για να μα-
τωσουν το οπλο να βασιλεψει.
Οι ντζοπαναραιοι οταν ηθελαν να δωσουν ενα αρνι η'ενα
κατσικι σε καποιο μελος της οικογενειας το σημαδευαν και
το εταζαν τη Πρωτοχρονια
.
Του Σταυρου παραμονη των Φωτων τα παιδια το πρωι το
χαραμα πριν φεξει γυριζαν στα σπιτια και λεγανε τα καλαντα,
τα φωτα:
Σημερα τα φωτα κι ο φωτισμος
και χαρα μεγαλη τ'αφεντη μας
Κατω στον Ιορδανη τον ποταμο
ειν' η Παναγια η δεσποινα
σπαργανα βασταει κερια κρατει
και τον αη Γιαννη παρακαλει
Αγιε μου Γιαννη και Βαπτιστη
δυνασαι βαφτισεις θεου παιδι;
Δυναμαι και θελω και προσκυνω
αυριο θ'ανεβω στους ουρανους
να καταπατησω τα ειδωλα
κι υστερα θα κατεβω εδω στη γη
για να βαφτισω θεου παιδι
.
Εκεινη τη μερα πιστευαν πως εφευγαν οι Καλικαντζαροι
πανω απ'τη γη. Οι γυναικες εριχναν σταχτη στις τεσσερις γωνιες
του σπιτιου.
Ελεγαν παγανα τους Καλικαντζαρους.Εβαζαν λιβανι θυμιαμα
για να φυγουν τα παγανα.
Οι γυναικες ζημωναν ψωμι σε σχημα σταυρου κι εφτιαχναν
κι ενα μικρο κουλουρακι σταυρουδακι και τα εβαζαν μεσα στ'
αμπαρι με το αλευρι για να μην σκουλικιασει τ'αλευρι.
Εκεινη τη μερα λουζονταν κι εκαναν μπανιο για να φυγουν
τα παγανα απο πανω τους.
Εκεινη τη μερα περναει κι ο παπας απο τα σπιτια για να κανει
αγιασμο λεγοντας τον Ιορδανη.Οι γυναικες συμαζευαν το
σπιτι και περιμεναν τον παπα ανησυχες ποτε θα παει.Εβγαι-
ναν και στη γειτονισα και τη ρωτουσαν:μην ειδες σε ποια γει-
τονια ειναι ο παπας;
Ετσι κι η θεια Μηλινα η Λιαμου ρωτουσε και ξαναρωτουσε τη
θεια Μιλτενα Βοτση γειτονισα της,αν ειδε που'ναι ο παπας.
Η θεια Μιλτενα,γνωστη με τ'αστεια και τα πειραγματα της,φο-
ρεσε ενα μακρυ φουστανι της συνυφαδας της της θεια Ξαρχε-
νας που ηταν ψηλοτερη,εβαλε και μια κατσαρολα στο κεφαλι
μ'ενα μαντηλι,πηρε στο χερι κι ενα κατσαρολι δηθεν μ'αγιασμο
και πηγε σαν παπας στη θεια Μιλιενα να ραντισει.Η θεια Μιλιενα
δεν εβλεπε και καλα την περασε για τον παπα κι αρχισε η θεια
Μιλτενα να ραντιζει με τη δαφνη τα δωματια ψελνοντας -Κατω
στον Ιορδανη τον ποταμο- και μετα αλλα δικα της ,συνηθως αθυ-
ροστομα,και διαφορα πειραγματα στη θεια Μιλιενα.Οταν τελει-
ωσε τον αγιασμο η θεια Μιλιενα εσκυψε και της ασπαστηκε το
χερι της ερριξε κι ενα νομισμα μεσα στο κατσαρολι κι ο παπας
η θεια Μιλτενα εφυγε.Μετα απο λιγο ηρθε κι ο κανονικος παπας
να ραντισει,εκανε κι αυτος τα ιδια με τον προηγουμενο παπα κι
οταν τελειωσε του λεει η θεια Μιλιενα:Α εσυ παπουλη μ' δεν
τα'πες καλα,εκειος ο παπας που περασε γληγοροτερα τα'πε
καλυτερα.
Τα'χασε ο παπας και σταυροκοπηθηκε.
.
Ανημερα των Φωτων πηγαινανε στην εκκλησια για να παρουν τον
αγιασμο.Με τον αγιασμο ραντιζαν τις καλλιεργειες τους στα σπαρ-
μενα τα χωραφια,το σταρι,ραντιζαν και τα δεντρα,ολα τα καρπο-
φορα,τις ελιες,τ'αμπελι,ραντιζαν και τα ζωα, ολα τα ζωντανα,τα
προβατα,τα κατσικια,τα μαντρια,τα αλογα ,τα γαιδουρια,τις κο-
τες και τα κοτετσια,ολα τα ραντιζαν με τον αγιασμο να'ναι γερα
και πλουσια,καθαρισμενα
.
.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
-Αη Αντριας και μηνας κι τσ'εξ' Γερανικολας
-Αη Βαρβαρα γεννησε Αη Σαββα κι Αη Νικολα
-Αη Βαρβαρα μιλησε κι Αη Σαββας αποκριθει
μαζεψτε ξυλα κι αχυρα και τραβατε και στο μυλο
γιατι ο Αη Νικολας ερχεται στα χιονια φορτωμενος.
-ο φτωχος ο Φιλιππας στο χωραφι αποκρεψε
-της Αγια Μαρινας συκο και τ'Αη Λιος σταφυλι
και του Παντελεημωνα μαντηλι και κοφινι
-Αη Βασιλης ερχεται Γεναρης ξημερωνει
-κουτσοι στραβοι στον Αη Παντελεημωνα
-Απ'την Αη Κατερινη και κατω
-Ηρθε ο Λαζαρος ηρθανε τα Βαγια
ηρθε και μια γιορτη που τρων τα ψαρια
-τι καθε μερα τ'Αη Γιωργιου θα ειναι
-η Παπαντη μαζωνει τις γιορτες
με τ'αντι
[εργαλειο του αργαλιου]
-Αη Γληγορης εγληγορεψε την Ανοιξη να φερει
-τ'Αη Γιωργιου να φεξει
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου